Stabat Mater to jeden z najpiękniejszych i najbardziej poruszających utworów religijnych w historii muzyki. Ten średniowieczny hymn opiewający cierpienie Matki Boskiej pod krzyżem od wieków inspiruje artystów i wzrusza słuchaczy. W tym artykule przybliżymy historię, genezę i charakterystykę Stabat Mater, omówimy jego tekst i przesłanie oraz najsłynniejsze kompozycje powstałe do tych słów. Dowiesz się, jakie miejsce zajmuje ten utwór w kulturze i sztuce. Poznasz tajniki jego budowy jako sekwencji oraz wpływ, jaki wywarł na rozwój muzyki religijnej.
Kluczowe wnioski:- Stabat Mater to poruszający hymn o cierpieniu Matki Boskiej pod krzyżem.
- Pochodzi z XIII wieku, a jego autorstwo przypisuje się jacopone da Todi.
- Tekst inspiruje artystów od stuleci, powstało wiele znakomitych kompozycji muzycznych.
- Utwór ma budowę średniowiecznej sekwencji z podziałem na strofy.
- Stabat Mater wywarł ogromny wpływ na muzykę i kulturę chrześcijańską.
Stabat Mater - historia i geneza utworu
Stabat Mater to jeden z najbardziej znanych średniowiecznych hymnów o tematyce pasyjnej, opiewający cierpienie Matki Boskiej stojącej pod krzyżem, na którym umiera Jej syn. Jego geneza sięga XIII wieku. Autorstwo tego poruszającego tekstu tradycyjnie przypisywane jest włoskiemu poecie Jacopone da Todi, franciszkaninowi żyjącemu w latach 1230-1306.
Tytuł utworu to złożenie dwóch łacińskich słów - "stabat" ("stała") i "mater" ("matka"). Odnoszą się one bezpośrednio do pierwszego wersu hymnu "Stabat mater dolorosa" ("Stała matka bolejąca"), który opisuje zbolałą postać Maryi wpatrującej się w konającego na krzyżu Jezusa. Te poruszające słowa, pełne dramatyzmu i ekspresji, od razu wprowadzają w nastrój cierpienia i rozpaczy.
Okoliczności powstania
Nie jest pewne, w jakich okolicznościach Jacopone da Todi napisał słowa Stabat Mater. Jedna z hipotez mówi, że powstały one po śmierci jego żony, gdy pogrążony w żałobie poeta utożsamił własne cierpienie z bólem Matki Boskiej. Inni badacze wiążą ten hymn raczej z pobytem Jacopone w więzieniu, gdzie miał czas, by medytować nad Męką Pańską. Bez względu na genezę, Stabat Mater odzwierciedla głęboką duchowość i przejmującą wrażliwość średniowiecznego twórcy.
Co to jest Stabat Mater - charakterystyka utworu
Stabat Mater to średniowieczna sekwencja napisana w języku łacińskim i składająca się z 20 strof. Każda z nich zbudowana jest z trzech ośmiozgłoskowych wersów rymowanych (AAA, BBB itd.). Ten charakterystyczny układ rymów sprawia, że hymn ma niezwykle dynamiczny i ekspresyjny charakter.
Treść tekstu koncentruje się na przedstawieniu cierpienia Maryi podczas ukrzyżowania Jezusa. Kolejne strofy przedstawiają rozmaite aspekty tego bólu - od drżenia serca po pragnienie współumierania z Synem. Słowa emanują ogromnym ładunkiem emocjonalnym, przeniknięte są głębokim współczuciem i czcią dla Matki Boskiej. To sprawia, że Stabat Mater po dziś dzień porusza serca wiernych.
Budowa i forma
Pod względem budowy Stabat Mater to typowa średniowieczna sekwencja. Składa się z krótkich, trójwersowych strof ze stałym układem rymów. Brak w nim powtarzającego się refrenu. Niektóre późniejsze wersje tekstu mają jednak zwrotki dodane przez innych autorów. Sekwencja kończy się błagalną prośbą o wstawiennictwo Maryi u Boga po śmierci.
Czytaj więcej: Muzyka w średniowieczu - rodzaje, tańce, instrumenty, historia muzyki średniowiecznej
Tekst Stabat Mater - treść i przesłanie
Tekst Stabat Mater skupia się na przedstawieniu ogromu cierpienia Matki Boskiej, która patrzy na konającego Syna. Pierwsza strofa wprowadza w nastrój bólu i żałoby poprzez obraz Maryi "bolejącej, we łzach". Kolejne wersy pogłębiają i poszerzają tę wizję.
Matka Boska drży z cierpienia, a Jej serce przeszywa miecz boleści. Pragnie umrzeć razem z Jezusem, by dzielić z Nim mękę. Płacząc, tuli do siebie martwe ciało Syna zdjętego z krzyża. W końcowych partiach tekstu zwraca się do Jezusa, prosząc, by przyjął Ją do chwały niebios po śmierci.
Stabat Mater pokazuje ogrom cierpienia, jakie stało się udziałem Maryi. Jednocześnie ukazuje wielkość Jej poświęcenia i miłości do Syna. Ten przejmujący obraz stał się jednym z centralnych tematów sztuki chrześcijańskiej.
Przesłanie utworu
Przesłanie Stabat Mater koncentruje się na kilku głównych wątkach. Po pierwsze, ukazuje niezmierzone cierpienie Matki patrzącej na śmierć dziecka. Po drugie, podkreśla bezgraniczną miłość Maryi, gotowej dzielić mękę Syna. Po trzecie, pokazuje wzór wiary i zaufania Bogu w obliczu największych dramatów życiowych. To przesłanie przemawia do ludzkich serc i umysłów przez wieki.
Stabat Mater jako sekwencja i jej budowa
Stabat Mater to typowa przykład średniowiecznej sekwencji - gatunku charakterystycznego dla liturgii i muzyki tamtego okresu. Cechuje ją ściśle określona budowa oparta na podziale na krótkie strofy.
Sekwencja składa się z 20 trójwierszowych zwrotek, z których każda ma inny układ rymów. Taki zabieg pozwolił autorowi na uniknięcie monotonii i wprowadzenie dynamicznego rytmu. Strofy mają prostą budowę - pierwszy i drugi wers są zwykle związane treściowo, a trzeci stanowi rodzaj puenty.
Stały schemat rymów i podział na krótkie zwrotki sprawiają, że sekwencja Stabat Mater ma charakterystyczny, "falujący" rytm. Dzięki temu tekst, mimo że powstał wieki temu, nadal brzmi żywo i angażująco.
Najsłynniejsze kompozycje do tekstu Stabat Mater
Poruszający tekst Stabat Mater od wieków inspirował kompozytorów do tworzenia wspaniałych utworów muzycznych. Powstało ponad 400 kompozycji bazujących na tym hymnie! Oto najsłynniejsze z nich:
- Giovanni Pierluigi da Palestrina - Stabat Mater (1590)
- Giovanni Battista Pergolesi - Stabat Mater (1736)
- Joseph Haydn - Stabat Mater (1767)
- Gioacchino Rossini - Stabat Mater (1832 i 1841)
- Antonin Dvořák - Stabat Mater (1877)
- Karol Szymanowski - Stabat Mater (1926)
Szczególnie znana jest wersja Pergolesiego - jej dramatyzm i ekspresja doskonale oddają nastrój średniowiecznego pierwowzoru. Kompozycje do tekstu Stabat Mater na stałe wpisały się w kanon muzyki klasycznej.
Stabat Mater w muzyce
Stabat Mater wywarło ogromny wpływ na rozwój muzyki religijnej, a zwłaszcza gatunku sekwencji. W wiekach średnich powstawały liczne kontrafaktury bazujące na jego melodii. Sam tekst był punktem wyjścia dla wielkich dzieł wokalno-instrumentalnych.
Najwięksi kompozytorzy, jak Palestrina, Haydn czy Dvořák, sięgali po ten hymn jako inspirację. Dzięki nim Stabat Mater na trwałe wpisało się w historię i repertuar muzyki poważnej. Jest jednym z najczęściej wykonywanych utworów o tematyce pasyjnej.
Stabat Mater w kulturze i sztuce
Stabat Mater wywarło ogromny wpływ nie tylko na muzykę, ale i na inne dziedziny kultury chrześcijańskiej. Jego tematyka i przesłanie stanowiły inspirację dla wielu artystów.
W malarstwie bardzo popularny był motyw Stabat Mater Dolorosa - Matki Boskiej stojącej u stóp krzyża. Przedstawiali go m.in. Dawid Gioffredo czy Giovanni Battista Salvi. Rzeźbiarze tworzyli poruszające Piety, ukazujące Maryję z martwym Chrystusem.
Temat ten pojawia się także w literaturze, np. w twórczości polskich poetów romantycznych. Słowa Stabat Mater były tłumaczone na języki narodowe, powstawały też parafrazy i aluzje literackie.
W ten sposób sekwencja na stałe wpisała się do kanonu kultury chrześcijańskiej, stając się jednym z najważniejszych źródeł inspiracji artystycznej.
Podsumowanie
Stabat Mater to jeden z najpiękniejszych i najbardziej poruszających hymnów religijnych w dziejach. Opiewa cierpienie Matki Boskiej pod krzyżem i od wieków wzrusza wiernych. Jego autorem jest średniowieczny poeta Jacopone da Todi, a tekst powstał prawdopodobnie pod wpływem osobistych tragedii. Sekwencja składa się z 20 strof opisujących ból i rozpacz Maryi. Przesłaniem Stabat Mater jest ukazanie ogromu cierpienia Matki patrzącej na śmierć Syna oraz Jej niezłomnej miłości i wiary. Ten poruszający tekst stał się kanwą dla arcydzieł muzyki klasycznej i inspiracją w innych dziedzinach sztuki.
Stabat Mater ma charakterystyczną budowę - podzielone jest na krótkie, rymowane zwrotki, co nadaje mu dynamiczny rytm. Setki kompozytorów sięgało po ten tekst, tworząc wspaniałe utwory. Najsłynniejsze wersje stworzyli m.in. Pergolesi, Haydn i Rossini. Dzięki nim Stabat Mater na stałe wpisało się do kanonu muzyki poważnej i do dziś wzrusza słuchaczy swoim przejmującym przesłaniem.
Wpływ Stabat Mater wykracza daleko poza muzykę. Jego tematyka inspirowała artystów przez wieki. Liczne dzieła malarskie i rzeźbiarskie przedstawiają scenę pod krzyżem z Maryją. Motyw ten pojawia się również w literaturze, m.in. u polskich poetów romantycznych. Dzięki swojej ponadczasowej treści Stabat Mater na trwałe zagościło w kulturze chrześcijańskiej.
Podsumowując, jest to utwór o niezwykłej sile wyrazu, który od stuleci porusza ludzkie serca. Jego przejmujące przesłanie o cierpieniu i miłości matki oraz syna przemawia na wielu płaszczyznach i stanowi źródło natchnienia dla twórców różnych epok.
Tagi
Udostępnij
